Bu yazıda Türkiye ve Kürdistan’da kadının barış süreçlerinde yürüttüğü mücadele biçimlerine değineceğiz.
Barış ve demokratik toplum sürecinin örülmesinde ve yaşam bulmasında motor güç kadın olduğundan en fazla aktif ve yaratıcı olmak zorunda. Kadıların mücadelesi sonucu her ne kadar kendi lehlerine alınan kararlar olsa bile. Bunlardan biri, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi 2000 yılında Türkiye’nin de imzaladığı 1325 sayılı kararda ve Avrupa Parlamentosunun desteklediği Avrupa Konseyi Üsküp Deklarasyonunda kadınların barış görüşmeleri de dahil, barışın tesisinin her safhasına katılmaları gerektiğini ve bu hakka sahip olduklarını belirtmekte. Alınan bu karara rağmen kadınlar yine de mücadele ederek bu haklarını cuzi düzeyde uygulayabilmekte.
Türkiye’de barış hareketinin ortaya çıkışında savaşın en yoğun yaşandığı 1990’lardaki insan hakları savunucuları ve Özgür kadın hareketinin barış mücadelesine etkisi büyük olmuştur. Bu süreçlerde etkili olan önemli oluşumlar, Arkadaşıma Dokunma (1993), Barış Anneleri (1993), Barış İçin Kadın Girişimi(1996), Barış İçin Kadın Buluşmaları (2004), Vakti Geldi (2005) vb. Bu oluşumlar içinde bulundukları zaman ve koşullar önemli mücadele ayakları oldular.
Özellikle Kürt annelerinin oluşturduğu Barış Anneleri inisiyatifi ve devlet tarafından kaybedilen insanların yakınları tarafından örgütlenen Cumartesi Anneleri Türkiye’deki barış mücadelesinin önemli aktörleridir. 1990’lı yıllarının başından günümüze kadar her türlü baskı ve şiddete karşı yılmadan mücadelesini sürdürmekte. Kendisini özellikle kadın barış mücadelesi çerçevesinde tanımlayan ilk örgütlenmelerden biri olan Barış İçin Kadın Girişimi (BİKG) 2009 yılından itibaren Türkiye’nin batısında örgütlenerek çalışmalarını yürütür. Barış mücadelesi etrafında oluşan bu çeşitli örgütlenmeler farklı yöntemlerle eylemlerine devam eder. Sokak eylemleri, miting, yürüyüşler, toplantı gibi etkinlikler ve imza kampanyaları düzenlenerek toplumun bilinçlenmesi ve sahiplenmesi odaklı çalışmalar esas alındı. Çünkü Barış süreçleri ne kadar toplumla buluşursa o kadar başarıya ulaşma şansı gelişir.
Türkiyeli ve Kürdistanlı kadınların bir arada buluştuğu BİKG gelişen barış sürecinde dünya deneyimlerinden de yararlanarak kadınların aktif katılımını sağlamak ve toplumsal uzlaşıda kadın referanslarını oluşturmaya dönük çalışmalar yürüttü. “Kadınla barışmadan savaş bitmez” sloganıyla müzakere sürecinde kadının eşit temsiliyetini sağlamak amacıyla hazırlık çalışmaları yaptı. Adil ve gerçek bir barışın sağlanması, tarafların görüş ve önerilerinin yer bulması için ilgili tüm taraflarla görüşmeler yapmayı planladılar. Özellikle kadınların istem ve taleplerini yok sayan yasal düzenlemelerin kadınlar lehine değiştirilmesi için hazırlık çalışmaları yürüttü.
Buna göre BİKG bünyesinde beş komisyon kurulmuştur. Buna Bunlar kadınların savaştan kaynaklı mağduriyetlerini çeşitli boyutları ile ortaya çıkaracak Kadın Hakikat Komisyonu, toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlayacak ve kadınların savaş kaynaklı mağduriyetlerini tazmin ve telafi edecek yasal düzenlemeleri tartışacak Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ve Anayasa Komisyonu, kadınların bundan önce yaşadıkları mağduriyetlerin tekrar etmesinin engellenmesi amacıyla yapılacak insani güvenlik düzenlemelerini belirleyecek olan Güvenlik Reformu Komisyonu, kadınların barış taleplerini gündemleştirecek Basın ve Medya Komisyonu, çözüm sürecini aktif olarak izlemek, süreci kadınlar açısından değerlendirmek, başta kadın grupları olmak üzere tüm toplumsal gruplarla ve tüm taraflarla görüşmeler yaparak hem kadınların barıştan beklentilerini saptamak hem de kadınların ortak bir söz oluşturmaları için kurulan ve tüm kadınların katılımına açık Temas ve Gözlem Komisyonu’ dur.
2013 yılında başlayan barış görüşmelerinde, 2015’te ilk defa kadın hareketini temsilen bir kadın heyete dahil oldu. Müzakere masasında yer alacak olan kadın temsilci ile kadınların gündemlerini ortaklaştırmak ve tabandan gelen talepleri müzakere masasına taşımak için Kadın Özgürlük Meclisi (KÖM) kuruldu. KÖM, hem Kürt kadınlarının hem de Batıdaki kadın aktivistlerin ve feminist kadınların buluştuğu bir meclis olarak resmi müzakere sürecine kadın özgürlüğü perspektifinden müdahil olmayı hedefledi. Ancak aynı yıl, görüşmelerin bitmesinin hemen ardından savaş yeniden başladı. Bu süreçte devletin yoğun baskısı kadınların barış mücadelesini yürütmesini de zorlaştırdı. Devletin kadınları muhatap kabul etmekten vazgeçmesiyle milliyetçilik, tekçilik ve cinsiyetçilik savaşla birlikte giderek tırmandı. Daha müzakere sürecinin üzerinden bir yıl geçmeden, barışı istemek büyük bir suç haline dönüştü. Gözaltı ve tutuklamaların , baskıların ve şiddetin yoğun olduğu bir süreç başlatıldı.
Diğer önemli bir özellik, diyalog sürecinin yerini müzakereye evriltmesiyle beraber müzakere masasında kadının kendi somut talepleriyle yer alması ve bu kapsamda örgütlenip katılım sağlaması bir ihtiyaç haline geldi. Bu amaçla kadınlar Kadın Özgürlük Komisyonu tarzında 2014 yılında kendini yeniden örgütledi. Toplumla yeniden sözleşmenin yapılacağı bu dönemde yaşamın her alanına dair kadınların istem ve taleplerini yansıtacak alt komisyonlar oluşturuldu. Ekonomiden diplomasiye, ekolojiden hukuka, siyasetten öz savunmaya kadar komisyonlar oluşturulup hazırlık çalışmaları yürütüldü. Görüşme heyetinde daha önce bir kadın iki erkek bulunurken, müzakere süreciyle birlikte iki kadın üç erkek olarak bu sayı artırıldı. Özellikle bu heyete kadın hareketi( şimdiki adıyla TJA ) koordinasyonunda doğrudan bir temsilcinin katılmış olması kadınların taleplerinin doğrudan müzakere sürecine dahil edilmesi anlamını taşımaktadır. Müzakere sürecinde kadınların masada yer almasında Önderliğin yoğun bir çabası ve emeği vardır. Devlet kadın hareketi temsilcisinin heyete yer almasını uzun süre engelledi. Somut bir gerekçe sunulmasada fiili olarak engelledi.
Kadınlar çalışmanın büyük oranda müzakere masasına oturmadan yapıldığı bilinciyle her alanda çalışmalarını yürüttü.
Aradan geçen uzun yıllar sonra devletin geliştirmek istediği sürece dair Önderliği muhatap göstermesi ve Önderliğin buna barış ve demokratik toplum manifestosu ile cevap vermesi barışa dair umut kapılarını yeniden aralamış oldu. Önderlik, barışın değerli olduğunu barış olmadan ülkelerin ve halkların özgürleşemeyeceğini belirterek barışın vazgeçilmezliğini yeniden bize hatırlattı. Savaş süreçlerinde her türlü şiddete ve köleliğe en fazla kadın uğradığından barış süreçlerinin başarıyla sonuçlanması için en fazla çalışması ve mücadele etmesi gerekendir. Geçmiş dönemlerde olduğu gibi bu dönemde de sürecin ve çalışmaların her aşamasında kadının olması için kararlılığını ve mücadelesini sürdürmekte. Buna karşılık olarak kadın hareketi toplumsal ayağını güçlü örerek toplumsal barışın gelişmesini sağlamak zorunda. Barış kadın açısından olmazsa olmazdır.
Sonuç olarak, Önderlik “Barış ve demokratik çözüm çağrısı bu anlamda çok ileri ve gerekli tarihsel bir adımdır. Bu konuda yanılgı içinde olanlar kendini hızla düzeltmeli, gözden geçirmeli, demokratik inşanın ve barışçıl toplumun faziletine, güzelliğine, anlamına kendini hazırlamalı. Eksiğini gidermeli. Bu, bin yılların gerçekleşen hayalidir, o açıdan da çok değerlidir” diyerek herkesin bu sürece sıradan yaklaşmaması gerektiğini ve anlam derinliğinin yaklanması için yapılması gereken ödevleri belirtmekte.
Ronahi Malatya